Γλώσσα και ιδεολογία: φετφάδες αντί διαλόγου

Η πρόσφατη ατυχής απόπειρα κριτικής (;) στο βιβλίο της Γραμματικής Ε΄ και ΣΤ΄ δημοτικού από κάποια δασκάλα σχολείου τής Ραφήνας είναι ένα τυπικό παράδειγμα διαδικτυακής συζήτησης για τη γλώσσα. Επειδή έχει δοθεί απάντηση αλλού (και εδώ) στα γλωσσικά επιχειρήματα, το παρόν κείμενο θα επικεντρωθεί αποκλειστικά στην ιδεολογία που εκδηλώνεται μέσω αυτών των "επιχειρημάτων", επειδή συν τοις άλλοις τα επιχειρήματα δεν είναι παρά η αφορμή, η πρόφαση για να προβληθεί κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία κι όχι η αφετηρία από όπου θα ξεκινήσει γόνιμος επιστημονικός διάλογος.

Το διαδίκτυο αποτελεί γόνιμο έδαφος για να εκφραστεί η ταυτότητα των ατόμων, για να εκδηλωθούν στάσεις, ιδεολογίες και πεποιθήσεις, για να γίνουν ιδεολογικές ζυμώσεις, να προπαγανδιστούν ιδέες και να κινητοποιηθούν άτομα που υπό άλλες συνθήκες δε θα δραστηριοποιούνταν. Οι συνήθεις διαδικτυακές συζητήσεις σχετικά με τη γλώσσα -όπως είναι φυσικό- πάσχουν από αθεράπευτο ερασιτεχνισμό και διαδίδονται σαν πυρκαγιά μόνο όταν συνδέουν τη γλωσσική έρευνα με ζητήματα εθνικής ταυτότητας και κυρίως όταν κινδυνολογούν.

Αν θα θέλαμε να εφαρμόσουμε ένα ερμηνευτικό σχήμα όχι μόνο στο πρόσφατο θλιβερό περιστατικό, αλλά και σε όλα τα παρόμοια, θα λέγαμε πως όλα βασίζονται στην αρχή της απόλυτης ταυτότητας. Η γλώσσα θεωρείται πως διακρίνεται απόλυτα από τις άλλες γλώσσες. Υποτίθεται ένα Εσωτερικό της γλώσσας (εν προκειμένω της Ελληνικής), το οποίο διακρίνεται απόλυτα από το Εξωτερικό του (βλ. Μοσχονά, 2002: 7-11). Το Εσωτερικό και το Εξωτερικό βρίσκονται σε μία δυναμική σχέση επέκτασης και συρρίκνωσης, που βρίσκεται σε ευθεία αναλογία με την επέκταση και συρρίκνωση του Έθνους, το οποίο ταυτίζεται με τη γλώσσα (για να θυμηθούμε και τον Herder). Όπως τονίζει ο Μοσχονάς, «απόλυτη διάκριση μιας γλώσσας επιχειρείται […] κυρίως σε σχέση με […] γλώσσες με τις οποίες η γλώσσα που μας ενδιαφέρει βρίσκεται σε επαφή» (2002: 8). Εφόσον το έθνος ταυτίζεται με την εθνική γλώσσα, η γλώσσα πρέπει να μιλιέται από το σύνολο των ατόμων που απαρτίζουν το έθνος. Το Εσωτερικό τής γλώσσας πρέπει να είναι ενιαίο και ομοιογενές (Μοσχονάς, 2002: 10) και να μη διεισδύει το Εξωτερικό σε αυτό• τα greeklish, για παράδειγμα, αντιμετωπίζονται ως επέκταση του Εξωτερικού στο Εσωτερικό της γλώσσας και του έθνους (γεγονός ανεπιθύμητο, επειδή συνεπάγεται «συρρίκνωση» της γλώσσας και κατ’ επέκταση του Έθνους). Το Εσωτερικό δεν πρέπει να συρρικνώνεται επίσης (ασχέτως του αν το Εξωτερικό δεν επεκτείνεται)• το μονοτονικό, για παράδειγμα, αντιμετωπίζεται ως συρρίκνωση, αφού λιγόστεψαν τα τονικά σημάδια. Από την άλλη, διάφοροι τρόποι με τους οποίους το Εσωτερικό επεκτείνεται στο Εξωτερικό είναι η ενίσχυση της εθνικής γλώσσας σε βάρος των άλλων (με τη μονόγλωσση εκπαίδευση και την αποθάρρυνση της χρήσης άλλων γλωσσών) και σε ιδεολογικό επίπεδο η κατασκευή ιδεολογημάτων που ενσωματώνουν το Εξωτερικό στο Εσωτερικό της (ελληνικής) εθνικής γλώσσας: χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ποικίλες αντιεπιστημονικές μελέτες που παράγονται σωρηδόν προσπαθώντας μέσω της ετυμολογικής «έρευνας» να «αποδείξουν» ότι άλλες γλώσσες (όλες ή μερικές) προέρχονται από την Ελληνική.
Εν προκειμένω, στο κείμενο που ανήρτησε η εκπαιδευτικός από τον τίτλο ήδη (Η ελληνική γλώσσα πρέπει να παραμείνει ανέπαφη!) επιβεβαιώνεται η επανάληψη του σχήματος Εσωτερικό-Εξωτερικό και της σχέσης επέκτασης-συρρίκνωσης. Στην πρώτη σελίδα του κειμένου διαβάζουμε:

τα φωνήεντα της Ελληνικής Γλώσσας είναι 5 (πέντε)!!!
Τα: α, ε, ι, ο, και το ου. Καθώς και ότι τα φωνήεντα η, υ, ω έχουν καταργηθεί!!!
Και τα σύμφωνα από 17, έμειναν μόνον τα 15!!! Τα ξ και ψ δεν υπάρχουν πλέον!!! (Χρυσού, 2012: 1)

Η παραπάνω αβίαστη διαπίστωση της εκπαιδευτικού οδηγεί στο εύκολο συμπέρασμα: η Γλώσσα συρρικνώνεται.  (Επομένως το έθνος κινδυνεύει.) ...και για να μην υπάρχει αμφιβολία για το γεγονός ότι αυτό βλάπτει το έθνος, παρακάτω διαβάζει κανείς:

Δεν μας φτάνει η οικονομική κατακρήμνιση της πατρίδος μας, πρέπει να υποστούμε και την εθνική μας εξολόθρευση; (Χρυσού, 2012: 2)

Μέσα στον καταιγισμό κινδύνων και δεινών για τη γλώσσα και το έθνος πληροφορούμαστε πως η Ελληνική "η αρχαιότερη όλων των λαών [...] έχει υποστεί αλλεπάλληλους βιασμούς [...] (βλέπε: αυγό ή αβγό; Ξύδι ή ξίδι; Μονοτονικό σύστημα!)". Μαθαίνουμε επίσης πως "σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες επιστημόνων, το μονοτονικό σύστημα έφερε την δυσλεξία στην πρώτη θέση των μαθησιακών δυσκολιών", ενώ η εκπαιδευτικός μπαίνει και στα χωράφια τής βιολογίας, καθώς διατείνεται πως τα φωνήεντα "ενυπάρχουν στο DNA μας από την αρχή της υπάρξεως μας στον πλανήτη" και καταλήγει στο συμπέρασμα πως "ΘΑ ΧΑΘΕΙ και η ελληνική γλώσσα θα γίνει μια συμβατική γλώσσα όπως και τόσες άλλες". (Τα έντονα στοιχεία του τελευταίου κομματιού είναι δική μου επισήμανση.)
Τα λάθη που υπάρχουν στο εν λόγω κείμενο μπορεί να τα εντοπίσει ακόμα και κάποιος πρωτοετής φοιτητής τής Φιλολογίας, όμως αυτός δεν είναι ο λόγος για τον οποίο καθίσταται περιττή οποιαδήποτε προσπάθεια ανασκευής. Ο διάλογος αποκλείεται επειδή το συγκεκριμένο κείμενο δεν έχει γραφτεί για να γίνει αφετηρία γόνιμου διαλόγου: είναι ένας λίβελλος που κατηγορεί τους μεταρρυθμιστές ως βιαστές τής γλώσσας. Δεν μπορεί να υπάρξει διάλογος με κάποιον που αδυνατεί να διακρίνει τη βρισιά από το επιχείρημα και που προεξοφλεί ότι το βιβλίο προωθήθηκε από κάποιον ανθέλληνα:

Θέλω να πιστεύω πως το βιβλίο αυτό εκδόθηκε χωρίς τον ενδελεχή έλεγχο, και ως εκ τούτου, εκ παραδρομής δημοσιοποιήθηκε κάποια πρόταση κάποιου ανθέλληνα φιλόλογου, και όχι εσκεμμένα, πάρθηκε η απόφαση ενός ακόμα βιασμού της ελληνικής γλώσσας (Χρυσού, 2012: 2)

Οι συκοφαντίες και οι προσβολές δεν αφήνουν χώρο στο διάλογο. Το κείμενο αυτό εκτός από λίβελλος είναι προπαγάνδα, είναι αγκιτάτσια, είναι μία ακόμα διείσδυση της ιδεολογίας και της πολιτικής στην επιστήμη. Του λόγου το αληθές επιβεβαιώνεται και από τις αντιδράσεις που μπορεί να βρει κανείς στο διαδίκτυο. Το κείμενο έχει αναπαραχθεί από χιλιάδες ιστοσελίδες και πολλοί υποστηρικτές του μιλούν ανοιχτά για συνωμοσίες, καθυβρίζουν όποιον έχει αντίθετη γνώμη, προπηλακίζουν, ελεεινολογούν και φέρονται φανατισμένα. (Ένα ενδεικτικό παράδειγμα της αδυναμίας διατύπωσης λογικών επιχειρημάτων είναι η συνωμοσιολογική αστήρικτη και συκοφαντική κατηγορία συγκεκριμένης ιστοσελίδας πως η νέα γραμματική είναι το τερατούργημα (sic) κάποιας συμμορίας (sic) που η αρθρογράφος ονομάζει ...ΜΠΙΛΝΤΕΜΠΕΡΓΚ-ΕΛΙΑΜΕΠ (sic). Σε άλλη ιστοσελίδα γίνεται συκοφαντική επίθεση και στοχοποίηση των συντελεστών τού βιβλίου μέσω ενός τίτλου που ρίχνει λάδι στη φωτιά του φανατισμού, της αμάθειας και της μισαλλοδοξίας: Οι εγκληματίες που κονιορτοποιούν την Ελληνική Γλώσσα, έχουν ΟΝΟΜΑ και ΠΡΟΣΩΠΟ! Φονιάδες κατά συρροήν!!!)
Φαίνεται πως στους φανατικούς το παραμύθι με τον λύκο και τον Πέτρο λειτουργεί ανάποδα: όσες φορές κι αν φωνάξεις "λύκος", εκείνοι θα ανταποκριθούν. O πραγματικός "λύκος" όμως, ο πραγματικός κίνδυνος κρύβεται στην εγκατάλειψη του διαλόγου. Δεν αμφιβάλλω πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που προσπάθησαν να φέρουν αντίλογο στις αμαθείς απόψεις που διατυπώθηκαν, αλλά το πλαίσιο που επικρατεί δεν ευνοεί τον διάλογο. Πουθενά δεν απομονώνονται οι μισαλλόδοξες, προσβλητικές, παραληρηματικές, φανατικές απόψεις, αλλά αντιθέτως πνίγονται οι ψύχραιμες φωνές αυτών που χρησιμοποιούν λογικά επιχειρήματα. Αν πάψουμε να πιστεύουμε στο διάλογο όμως, παύουμε να πιστεύουμε στη δημοκρατία, παύουμε να πιστεύουμε και στην επιστήμη. Αν η επίκληση εθνικών κινδύνων γίνει το μέτρο της "επιστημονικότητας" ή της "ορθότητας" κάθε έρευνας, τότε σε τι θα διαφέρουμε από καθεστώτα αντίστοιχα με αυτό των Ταλιμπάν, ποιος ο λόγος να κοπιάζουμε αναζητώντας την επιστημονική αλήθεια, όταν ένας εθνικιστικός φετφάς θα έχει μεγαλύτερη αξία, όταν θα πρέπει σαν τον Γαλιλαίο να αποδεχόμαστε οποιαδήποτε ιδεοληψία;

Παραπομπές:
Μοσχονάς Σπύρος Α., Ιούνιος 2002: «Δύο αρχές της γλωσσικής ιδεολογίας» σε: Δευκαλίων 20/1, εκδόσεις Στιγμή, 5-19.
Χρυσού Μαρία, 2012: «Η Ελληνική γλώσσα πρέπει να μείνει ανέπαφη!» σε: Ιστοσελίδα εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαιδευσης Αλέξανδρος Δελμούζος, <http://www.syllogosdelmouzos.gr/012/elgl12.pdf> (ανακτήθηκε: 6 Ιουλίου 2012).

ΥΓ: Η κινδυνολογία διαδόθηκε τόσο γρήγορα ώστε την υιοθέτησε και η κ. Κανέλλη: